Hat, tezhip, ebru, minyatür, naht, kalemişi, sedef-metal kesme ustası Mesut Dikel ile naht hilye üzerine hasbıhal ettik
İbrahim Ethem Gören/ Dünya Bülteni - Kültür Servisi
Mesut Dikel hat, tezhip, ebru, minyatür, naht, kalemişi, sedef-metal kesme ustası. Hezarfen bir şahsiyet... Ressam, öğretmen, grafiker, fotoğraf sanatçısı Mesut Hoca Çukurova bölgesinde İslam-Türk sanatlarına bir yandan yeni isimler diğer yandan da yeni eserler kazandırıyor. Hezarfen Mesut Dikel Hoca naht hilye-i şerifeyi keserek bu alanda sanat tarihimizdeki ilk çalışmaya imzasını attı... Mesut hoca ile naht hilye üzerine hasbıhal ettik.
İbrahim Ethem Gören: Mesut Bey ne kadar zamandır naht çalışıyorsunuz? Nahtta ustanız kimdir?
Mesut Dikel: İbrahim Bey, öncelikle Geleneksel Sanatlarımıza karşı duyarlılığınız için çok teşekkür ediyorum. Allah razı olsun. İlk naht (testere işi ahşap kesim) çalışmalarımı 12-13 yaşlarımda ortaokul yıllarımda yapmaya başladım. Üniversitemin ilk yıllarında hocam, Prof. Dr. Mehmet Zeki Kuşoğlu'nu tanımış olmam benim ufkumu çok daha farklı bir şekilde genişletti. Naht Sanatı ile birlikte Metal, Sedef kesim çalışmalarına da başlamış oldum. Diyebilirim ki 35 yıldır bu sanat ile iç içeyim.
Naht Hilye-i Şerif bildiğim kadarıyla ilk defa denendi. Naht hilye fikri nasıl oluştu?
Naht kesim Hilye-i Şerife tarihte bilinen ilk kesim naçizane bu fakire nasip olmuştur. İki yıl önce de 3 mm kalınlığındaki sarı metal malzemeden Hilye-i Şerife kesmiştim.
Ne kadar zamanda bitti?
18 ayda tamamlanabilmiştir.
Naht hilyeye gelecek olursak...
Az önce de arz ettiğim gibi naht hilye ilk defa ortaya yapıldı. Naht Hilye-i Şerife'nin yazısını Hattat Ahmet Zeki Yavaş beyin Sülüs-Nesih yazı ile yazdığı bir düzenlemeden yola çıkarak kesmeye başladım. Yine bir hattat olan naçizane şahsım tarafından, harflerin anatomisine sadık kalınarak kesilen tarihteki ilk Hilye-i Şerif olma özelliğini taşımaktadır.
Naht fikri malumunuz sizlerin de vesilesiyle gerçekleşti. Hattat Ahmet Zeki Yavaş Bey, İstanbul'da böyle bir çalışmasını kestireceği bir Naht sanatçısı arayışı içindeyken sizlerin önermesi ile Ahmet Bey ile görüştük ve "Bismillah" diyerek kolları sıvayıp gerçekleştirmiş olduk.
Hilye-i Şerife'de kullandığınız malzeme hakkında bilgi verir misiniz? Eserin teknik özellikleri nelerdir?
Hilye-i Şerife'de kullandığımız malzeme 5 mm. sert kayın su kontrasıdır, nemden ve sudan etkilenmeyen bir malzeme oluşu sebebiyle tercih edilmiştir. Çok uzun yıllar formunu, özelliğini kaybetmeden kalabilme özelliği vardır. Yazı olarak Sülüs-Nesih yazı tercih edilmiştir. En üst motif çizgisinden en aşağıya kadar hilyenin uzunluğu 120 cm'dir.
NAHT HİLYE TARİHTE BİR İLK
Tasarım da size mi ait?
Şimdi elimde ikinci naht hilye var... Birinci kestiğim Naht Hilye-i Şerife'nin yazısı arz ettiğim gibi Hattat Ahmet Zeki Yavaş Bey üstadımıza aittir. İkinci kestiğim, -halen şu an devam ediyorum- hilyenin tezyinatı, sülüs yazısı ve naht kesimi bu fakire ait olup yine bir ilki barındırmaktadır. Her şeyiyle şahsıma ait olduğu için yine tarihte bir ilktir.
Hilye üzerinde çalışırken nerelerde zorlandınız? Sülüs yazıyı kesmek nisbeten kolay olsa gerek. Sanırım ustalık nesih yazıyı keserken ortaya çıkıyor?
Sülüs-Nesih Hilye-i Şerif kesiminde tezyinat unsurlarının kesimi her ne kadar zaman alsa da parçaların büyüklüğü, tesviye yapılmaya müsait olması avantaj. Lakin yazı kısmında parçaların çok küçüklüğü tesviye; yani eğe ile düzeltmeye imkan vermemektedir. Hızlı kesemiyorsunuz aksine çok yavaş kesmek zorundasınız, yazının anatomisini bozmadan kesmek gerçekten çok ciddi ve zor bir mesele. En küçük hatada aynı harfi tekrar kesmek zorundasınız.
Nesih, haliyle zor, çok ince yerlerde, harekelerde milimlik alanda kesim yapıyorsunuz, saatler sürüyor kesim çalışmanız. Bazen dalıyorsunuz... Aralıksız günde 8-10 saat kesim yaptığımı hatırlıyorum.
SÜLÜS YAZIYI KESMEK DAHA ZOR
Yazıların şahı olarak bilinen Sülüs yazıyı kesmeyi mukayese edersek nesihten daha zor oldu. Sebebi sülüs yazıda en küçük bir anatomik sıkıntı kendini belli ediyor sırıtıyor. Sülüs mü? Nesih mi? diye karşılaştırmak gerekirse gerçekten ikisi de zor... Yazı kurallarını bilen birisi olarak Sülüs yazı beni daha çok zorladı diyebilirim. Hilye-i Şerif kesiminin bir diğer zorluğu kesilen, çıkan binlerce parçalar.
Naht hilye ne kadar zamanda ortaya çıktı?
Günde belirli zaman dilimlerini kullanarak yaklaşık 6-7 hafta sürdü. Genelde bu tarz işlerde zaman tutma özelliğim vardır. 310-320 saat emek verilmiştir ilk çalışmaya. İkinci kestiğim Sülüs Hilye-i Şerif daha bitmemesine rağmen 360 saat geride kalmıştır. Tahminen 550 saati geçecek tamamlandığında... Çünkü tezyinat bölümü çok işçilik barındırmaktadır.
İlk ahşap naht hilye denemenizden neler öğrendiniz? İkinci ve sonraki denemelerinizde önceki tecrübeleriniz size ne türden katkılar sağladı?
İlk ahşap naht kesiminin her miliminde insan haliyle çok şeyler öğreniyor. Tecrübeler yenileniyor. Malumunuz çok uzun yıllardır metal kesmekteyim. Metal, kesimi ahşaba nisbeten çok daha zordur. Ahşapta kolay yol alırsınız, keseceğiniz malzemenin metalden yumuşak olması avantajdır. Metal, ahşaba nisbeten üç katı daha zordur ve çok yavaş ilerler... Sedef ise metalden çok ve çok daha zordur. Bir defa sedef kırılgan bir malzemedir, taş misali serttir. Bir kaç cm.'lik alan bazen günlerinizi almaktadır. Naht, bu zorlukları bilen birisi olarak, daha zor kesimlerden tecrübe kazandığımız için ahşap kesim haliyle pek zorlamadı desem yeridir. Sadece, sanatlı kesim zaman almakta... İşçilik kalitesini ve sanatı düşündüğümüz zaman iş gerçekten zor... Ama şükür ve zikirle niyet ederek başladığınız her iş Rabbimizin de lütfüyle kolaylaşmaktadır.
NAHT HİLYEDE EN SON HAREKELER YAPIŞTIRILIR
Hilyenin oluşum sürecini (tasarımdan kesime ve parçaların birleştirilerek verniklenmesine kadar) kısaca anlatır mısınız?
Hilye-i Şerife'yi yazıldıktan sonra tezyinat unsurları devreye girer. Yani motif kısımları çizilir. Bunlar tamamlanmış ise istenilen ölçüde çok temiz olmak şartı ile lazer kopyası alınır. Alınan kopya sayısı mümkünse 4-5 adet olması gerekir. Her seferinde aynı ölçüde çıkış olmak mümkün olmamaktadır. Bir tanesini, keseceğiniz ahşap üzerine yapıştırıcı ile yapıştırırsınız, diğerini ise düz bir zemin üzerine koyup sabitlersiniz. Her bir parça ilgili yerlerinden delinir, kolay kesmek üzere parçalara ayrılır... Kesim sırası, genelde önce motif de olabilir yazı da olabilir... Yazıdan başlanmışsa çıkan her parça tek tek düz bir zemin üzerindeki ikinci kopya kâğıdı yazıların üzerindeki ilgili yere yapıştırmadan koyarsınız. Bundaki amaç şudur: Hangi parça nereye ait, hangi harf, hareke nerenin... Bunu yapmadığınız takdirde ilgili parçaları doğru yere koyamazsınız, karmaşa olur. Kesme yaparken kesilen her parçanın üzerindeki yapıştırılan kağıt hassas şekilde çıkartılır ve yine çok hassa şekilde zımpara işlemi çift yönden yapılır. Bu aşama çok hassastır zımpara yaparken minik parçalara zarar verebilirsiniz. Tüm kesim bittikten sonra önceden hazırlanmış ahşap zemin üzerine hilyenin çizimi yapılır ya da kopya kâğıdı ile hassas şekilde tüm parçalar çizilir. Bu zemin üzerine kesilen tüm parçalar taşınır ve yerleştirilir. Doğru yerleştirildiğinden emin olunduktan sonra belli bir sıra takip ederek mesela en dıştan içe doğru veya önce tezyinat kısmı sonra yazı kısmı tek tek yapıştırılır. En son harekeler yapıştırılır. Kuruma işlemi gerçekleştikten sonra vernik işlemi yapılır.
HAT YAZISINI KESECEK TEKNOLOJİ HENÜZ İCAT EDİLMEDİ!
Kesim malzemeleri hakkında da bilgi verir misiniz üstadım?
Kesim işlemi tamamen el testeresi ile yapılır. Kullanılacak testere uçları beş sıfır, yedi sıfır gibi çok ince uçlardır. Günümüzde testere makineleri mevcut lakin bu kadar küçük parçayı bu kadar hassas kesebilme imkân ve ihtimalleri yok. Cnc, lazer kesim, su jeti gibi teknolojiyi takip eden birisiyim. Elde yazılmış bir yazıyı şu an için kesecek teknoloji halen mevcut değil ne yazık ki...
Bazı dostlarımız naht hilye kesimi her ne kadar teknoloji ile çözülebilinir deseler de bu şimdilik mümkün değildir.
Neden mümkün değil?
Çünkü yazılarınızı bilgisayar ortamında çok ciddi ve hassas şekilde çizmeniz gerekir. Çizim yapılsa bile karşımıza anormal maliyet çıkıyor. Maliyet bir kenara el emeğinin yerini hiçbir şey alamaz. Ben kesimlerimde çok farklı teknikler deniyorum; kendime özel bu teknikleri şu an için teknoloji marifetiyle yapmak mümkün gözükmemektedir. Naçizane natürel naht kesmeyi seviyorum. Ağacın doğal yapısı hep terci sebebim olmuştur. Bu nedenle çok uzun yıllar göze ve gönüllere hitap edecek eserler çıkarmak muradımdır.
Naht hilye çalışmak isteyen sanatkârlara tavsiyeleriniz neler olacaktır?
Ülkemizde naht sanatını yapan ciddi manada üç beş kişiyiz. Nahtı hatla birlikte, hattat olarak yapan galiba iki kişiyiz. Dileğimiz sayımızın daha da artmasıdır. Son zamanlarda naht sanatına ilgi artmaktadır bu çok sevindirici olmakla birlikte, kesimlerin kalitesizliği, yazıların anatomik bozuklukları ve yanlışlıklarının had safhada olması bizleri üzmektedir.
Naht sanatına gönül verenlere olmazsa olmaz tavsiyem şudur: Naht sanatkârı arkadaşlarımız bilhassa Hüsn-i Hat kesimlerinde icazetli bir hattatta kesimleri hakkında danışarak eserine hattatın yorumlarını dâhil ederek devam etmesidir. Keza tezyinat konusunda da bir müzehhipten destek almaları gerekir. Kesecekleri kompozisyon ve istiflerinin sahipleri yaşıyorsa onları kullanacakları zaman muhakkak izin alarak kesmelerini salık veriyorum.
